"विश्वविद्यालयासाठी मार्ग आणि मार्गदर्शन " या मालेत "व्यापार आणि कारखानदारी" या विषयावर ता. ४ डिसेंबर, १९६८ रोजी आकाशवाणीवरून केलेल्या भाषणातून.
ज्या मुलाला मुळातच गाण्याचे सूर गुणगुणण्याची देखील आवड नाही तो नामवंत गायक किंवा संगीतदिग्दर्शक कसा होईल? घरात नादुरुस्त झालेला इलेक्ट्रिकचा स्विच किंवा फ्यूज घालण्याची हौस नसेल किंवा नादुरुस्त झालेली सायकल, घड्याळ अथवा रेडिओ स्वतः उघडून पाहावे असे वाटत नसेल तर त्याला इंजिनिअरच्या कामात गोडी वाटेलच असे नाही; त्याचप्रमाणे ललित लेखनवाचनाची आवड असलेला विद्यार्थी गणितशास्त्राच्या वेगवेगळ्या शास्त्रांत पहिल्या प्रतीचे नैपुण्य मिळवू शकेलच असे नाही.
भावी जीवनाची रूपरेखा ठरविताना मुलाच्या अंगचे उपजत गुण जसे लक्षात घेतले पाहिजेत तसेच त्याच्यावर आजूबाजूच्या परिस्थितीचा कोणता परिणाम होतो हेही पाहणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. व्यापाऱ्याची मुले व्यापारातच प्रामुख्याने प्रवेश करतात किंवा कारखानदाराची मुले त्या कारखान्याच्या संचलनात यशस्वी होऊ शकतात, याचे कारण त्यांच्या घरी सकाळ संध्याकाळ त्याच विषयाची चर्चा चाललेली असते. वडीलमंडळी त्याच व्यवसायात मुरलेली असतात; त्यामुळे नकळत त्यांच्यावर त्या वातावरणाचा परिणाम झाल्याशिवाय राहत नाही. शिवाय त्या त्या क्षेत्रात प्रत्यक्ष काम पाहण्याची त्यांना संधी मिळते. कारखानदाराच्या मुलाला वडिलांच्या कारखान्यात जाणे आवडते, व्यापाऱ्याचा मुलगा साहजिकच त्याच्या पेढीवर अथवा दुकानावर जाऊ लागतो. कुटुंबातच व्यापार आणि कारखानदारी असेल तर उत्तमच.
पण ज्यांना असली संधी मिळाली नसेल त्यांनी केवळ हौस आहे एवढ्या गुणावर अवलंबून न राहता त्या विषयात पारंगत होण्याच्या दृष्टीने पद्धतशीर प्रयत्न केले पाहिजेत. व्यापार किंवा कारखानदारीत प्रावीण्य मिळवावयाचे असेल तर त्या विषयातले ज्ञान त्याने स्वतः संपादन केले पाहिजे. हाताखालचे तंत्रज्ञ काय सांगतात हे त्याला समजले पाहिजे. आणि प्रत्येक विषयाच्या दोन्ही बाजू लक्षात घेऊन तौलनिक निर्णय घेण्याइतपतचे सखोल ज्ञान तर त्याच्या स्वतःजवळ हवेच हवे. अर्थात हे ज्ञान, ही जाणकारी मिळविण्यासाठी तपश्चर्येची फार मोठी गरज आहे, हे विसरून चालणार नाही. नामवंत कारखानदारसुद्धा आपल्या मुलांनी दुसऱ्या एखाद्या कारखान्यात सर्वसामान्य कामगाराप्रमाणे उमेदवारी करण्याचा आग्रह धरतात. याचे कारण एवढेच, की अगदी खालच्या थरापासून कामाची यथायोग्य जाणीव त्यांच्या मुलांना व्हावी !